شناخت انواع چک بانکی و قوانین مربوط به آن ها

چک
واژه چک از گذشته‌های دور در زبان فارسی کاربرد داشته است. همان طور که در اشعار ابن یمین، خاقانی و حتی ابولقاسم فردوسی مشاهده می‌شود، در گذشته چک به معنای عهدنامه یا تضمین به کار می‌رفته است. در اصطلاح امروز، چک (به انگلیسی cheque) به معنای سندی است که به موجب آن، صادر کننده چک، پولی را که نزد بانک گذاشته است، در وجه خود یا شخص ثالثی مسترد می‌دارد. چک‌ های بانکی انواع متنوعی از جمله چک تایید شده، چک تضمین شده، چک بین بانکی یا چک رمزدار و چک مسافرتی دارند و معمولاً برای معاملاتی که در آن حجم زیادی پول جابه‌جا می‌شود، کاربرد دارند.

ماده ۱ قانون صدور چک (مصوب تیر ماه ۱۳۵۵) به توضیح انواع چک بانکی می‌پردازد:
چک تایید شده :
در این نوع چک، صاحب حساب جاری، چکی را در وجه شخص گیرنده صادر می‌ کند و بانک پرداخت وجه را تایید می ‌نماید. چک تأیید شده تضمین بیشتری در اختیار دارنده آن قرار می‌ دهد زیرا بانک تأیید می ‌کند که صادرکننده آن به میزان مندرج در چک، وجه نقد در حساب خود دارد. بانک پس از تایید مطلب مذکور، وجه را در حساب صادرکننده مسدود می‌کند و سپس آن را فقط به آورنده چکِ تایید شده می‌پردازد.

چک تضمین شده :
چک تضمین‌شده یا چک تضمینی رمزدار، چکی‌ است که توسط بانک و به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می‌شود. برای صدور چک تضمینی نیاز به داشتن دسته چک نیست بلکه هر فردی می‌تواند با مراجعه به بانکی که در آن حساب دارد درخواست صدور چک تضمین شده کند.
این نوع چک در حقیقت یک چک بانکی‌ است نه چکی که بانک آن را تضمین می‌ کند. درواقع این چک‌ قابل‌ وصول و قابل‌ اطمینان است زیرا در زمان صدور چک تضمینی، مبلغ آن از حساب صادرکننده کسر می‌گردد.این چک را می‌توان با مراجعه به شعب بانک صادر کننده وصول کرد. همچنین این امکان وجود دارد که چک تضمین شده را در سایر بانک‌ها نقد کنید با این تفاوت که واریز آن به حساب شما حدود 1 روز کاری زمان خواهد برد.
لازم به ذکر است که چک‌ های تضمین ‌شده قابل‌ مسدود شدن و توقیف‌ کردن نیستند و ورشکستگی و فوت کسی که چک را صادر کرده‌ است، تأثیری در وصول آن ندارد.

چک بین بانکی (چک رمزدار) :
چک بین بانکی به چکی گفته می‌شود که به وسیله‌ ی بانک و بنا به درخواست مشتری به عهده‌ ی یکی از بانک‌های دیگر و با استفاده از رمز صادر می‌گردد. این نوع چک را نمی ‌توان نقداً وصول کرد، بلکه بانک مورد نظر مبلغ را به حساب متقاضی در بانک مقصد انتقال می‌دهد. بنابراین، چک بین بانکی، غیرقابل انتقال به شخص ثالث است.
پرداخت چک بین بانکی، هم چون چک تضمین شده، از سوی بانک کاملاً تضمین می‏ شود و حکم پول نقد را دارد. چک بین بانکی حتما باید در وجه شخص گیرنده نوشته شود و صدور آن در وجه حامل ممنوع است. همچنین شماره حساب و کد شعبه بانکی که فرد گیرنده در آن حساب دارد نیز باید در چک درج گردد. از این رو، احتمال دزدیده شدن و سواستفاده از چک بسیار کم است و استفاده از آن از امنیت بالایی برخوردار است.

چک مسافرتی :
چک مسافرتی توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می‌شود. چک مسافرتی در واقع نوعی چک بانکی‌ است، با این ویژگی که وجه آن را همه شعب بانک صادر کننده می‌ پردازند. همین امر سبب می ‌شود افراد به ‌جای حمل پول از چک مسافرتی استفاده کنند. به‌ علاوه این چک‌ها قابل‌اطمینان نیز هستند.

چک بانکی عادی :
چک بانکی عادی یکی از مرسوم‌ ترین انواع چک بانکی است که صاحب چک، از حساب جاری خود، چکی را در وجه حامل یا شخص گیرنده صادر می ‌کند. برای نقد کردن این چک باید به یکی از شعبه‌های بانکی که چک را صادر کرده است، مراجعه نمود.
برای نقد شدن این چک هیچ تضمینی وجود ندارد. اگر موجودی حساب صاحب چک کافی نباشد قادر به نقد کردن و گرفتن پول‌ تان نخواهید بود. در واقع تنها تضمین این نوع چک، اعتبار صادرکننده است.

ثبت چک در حسابداری:
اسناد دریافتنی :
این نوع اسناد در واقع به چک هایی گفته می شود که سازمان مورد نظر در برابر خدمتی که انجام می دهد و یا در صورت طلبکار بودن از طرف مقابل خود، دریافت می نماید.
اسناد دریافتی در واقع اوراقی هستند که پرداخت کننده آنها تعهد می دهد که مبلغ معینی را در زمان معینی پرداخت نماید.

انواع اسناد دریافتنی:

کوتاه مدت

بلند مدت

در چک ها مشخصات زیر ثبت می شوند:
• تاریخ
• شماره چک
• مبلغ
• نام شخصی كه چک را داده
• بانک و شعبه آن
صدور سند برای چک به صورت زیر می باشد:
حساب ها و اسناد دریافتنی/ اسناد دریافتنی نزد صندوق
حساب ها و اسناد دریافتنی/ بدهكاران تجاری

دریافت چک:
چکی که برای انجام معامله دریافت می گردد، با فرآیند هایی رو به رو می باشد که هر کدام از آنها به شرح زیر است:

نقد كردن چک :
در صورتی که صاحب طلب بتواند چک را در بانک نقد نماید، پول آن وارد صندوق می شود و به صورت زیر در حسابداری شرکت ثبت می گردد:
موجودی نقد و بانک / صندوق
حساب ها و اسناد دریافتنی/ اسناد دریافتنی نزد صندوق
اگر صاحب طلب پول دریافت شده را به حساب خود واریز نماید، لازم است که یک مرحله دیگر به ثبت ها اضافه گردد که در آن بانک صاحب طلب، بدهکار صندوق بستانکار می شود.

خواباندن چک به حساب:
زمانی که چک به حساب خوابانده شود، لازم است که ثبت شود و سندی مانند زیر برای این فرآیند صادر شود :
حساب ها و اسناد دریافتنی/ اسناد دریافتنی در جریان وصول
حساب ها و اسناد دریافتنی/ اسناد دریافتنی نزد صندوق

واگذاری چک به دیگران:
زمانی که صاحب طلب، خود به شخص دیگری بدهکار باشد و چک دریافت شده را به نفر سوم واگذار نماید (که به آن خرج چک می گویند) آن گاه ثبت آن در حسابداری به صورت زیر صورت می گیرد:
حساب ها و اسناد پرداختنی تجاری/ بستانكاران تجاری
حساب ها و اسناد دریافتنی/ اسناد دریافتنی نزد صندوق
نکته: ردیف اول می تواند مواردی هم چون حقوق پرسنل یا جاری شركا و… باشد.

عودت چک واگذارشده:
این اتفاق زمانی رخ می دهد که چک دریافت شده به هر دلیلی (عدم موجودی، فسخ معامله)، به صاحب چک بر گردد. در این صورت ثبت آن در حسابداری درست بر عکس مرحله دریافت چک انجام می گیرد.

پاس شدن چک: :
زمانی که چکی که به حساب خوابانده شده وصول گردد، به حساب بانکی واریز می شود و ثبت پاس شدن چک انجام می شود که این ثبت به صورت زیر است:
موجودی نقد و بانک/ بانک ها
حساب ها و اسناد دریافتنی/ اسناد دریافتنی در جریان وصول

اسناد پرداختنی:
زمانی که شرکت یا سازمان مورد نظر به منظور انجام کاری، چکی را صادر نماید، به چک صادر شده در اصطلاح، اسناد پرداختی می گویند که در این صورت نیز برای ثبت حسابداری آن فرآیند های متفاوتی دارد.

صدور چک و واگذاری به دیگران :
در این نوع صدور، مشخصات مورد نیاز مانند مراحل قبل در سیستم ثبت می گردد و شخصی که قرار است چک را دریافت نماید را مشخص می کند که به شکل زیر صادر شدن آن ثبت می شود:
حساب ها و اسناد پرداختنی تجاری/ بستانكاران تجاری
حساب ها و اسناد پرداختنی تجاری/ اسناد پرداختنی تجاری
نکته: در این نوع ثبت، طرف بدهكار سند با توجه به هدف صدور چک، متغیر می باشد.

وصول چک:
زمانی که چک مورد نظر پاس می شود و وجه از حساب برداشت می گردد، اصولاً گفته می شود که چک وصول شده است. در این صورت ثبت سند حسابداری آن به صورت زیر است :
حساب ها و اسناد پرداختنی تجاری/ اسناد پرداختنی تجاری
موجودی نقد و بانک/ بانک ها

عودت چک :
هر موقع و با هر دلیلی ، اگر چک صادر شده از طرف سازمان برای مشتری، برگشت داده شود، به آن عودت می گویند که دقیقاً برعکس مورد اول در اسناد پرداختی ثبت می گردد.