اول بهتر است با سوالاتی درمورد بهای تمام شده شروع کنیم که متوجه شویم در کدام قسمت دچار سوال و مشکل هستیم، با رستایار همراه باشید تا ابعاد مختلف بهای تمام شده به تفصیل بیان شود
بهای تمام شده کالای فروش رفته به چه معناست؟
بهای تمام شده؛ کمک کار مدیران
هزینه یابی چیست؟
روش محاسبه قیمت تمام شده
نحوه محاسبه بهای تمام شده در شرکت های خدماتی
فرمول بهای تمام شده
سیستم های سنتی محاسبه بهای تمام شده و اشکالات آن
ABC چیست و به چه کار می آید؟
امروزه با رشد فناوری های نوین و استفاده از ابزارهای همراه، کسب و کارهای بسیار متنوعی در جهان پدید آمده است. یکی از مهم ترین اهداف هر کسب و کار و هر واحد اقتصادی، فروش محصول یا خدمت و به دنبال آن کسب سود و درآمد است.
برخی کارشناسان معتقدند «انگیزه سود»، مهم ترین و قدرتمندترین محرک اداره امور کسب و کارها قلمداد می شود.
یک راه مهم برای نیل به این هدف، توانایی و امکان محاسبه هزینه هایی است که برای تولید کالا یا ارائه خدمت، به سازمان تحمیل شده است.
واضح است که این موضوع از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ زیرا با محاسبه بهای تمام شده و تحلیل آن می‌توان علاوه بر مدیریت صحیح هزینه ها و برنامه ریزی منسجم برای آینده سازمان، پاسخ های مستدل و دلگرم‌کننده به سهامداران و سرمایه‌گذاران ارائه نمود.
بهای تمام شده کالای فروش رفته به چه معناست؟
«بهای تمام شده کالای فروش رفته» عبارت است از هزینه های مستقیم مربوط به تولید کالاهای فروخته شده توسط یک شرکت. این مقدار شامل هزینه مواد مصرفی در تولید کالا و هزینه های مستقیم نیروی کار مورد استفاده در تولید آن است.
در واقع «بهای تمام شده کالای فروش رفته» هزینه ایجاد محصولاتی است که یک شرکت به فروش می‌رساند؛ بنابراین تنها، هزینه هایی لحاظ می‌شوند که به صورت مستقیم به تولید محصولات مربوط هستند و در این فرایند، هزینه های غیرمستقیم – مثل هزینه های توزیع، فروش و بازاریابی – مدنظر قرار نمی‌گیرد.
مثال: «بهای تمام شده کالای فروش رفته» برای یک سازنده لوازم خانگی می‌تواند شامل هزینه های مواد اولیه قطعات و دستمزد نیروی کار باشد.
همانطور که اشاره شد، بازاریابی و تبلیغات، هزینه ارسال لوازم خانگی ساخته شده به نمایندگان فروش و هزینه نیروی لازم برای فروش این لوازم حذف می شود و در محاسبه «بهای تمام شده کالای فروش رفته» منظور نمی‌گردد.
بهای تمام شده کالای فروش رفته» در صورت سود و زیان ظاهر می شود و می‌تواند برای محاسبه حاشیه سود ناخالص شرکت از درآمد کسر شود.
امروزه با توجه به تنوع کسب‌و کارها، هزینه های دقیقی که در محاسبه «بهای تمام شده کالای فروش رفته» دخیل است، متفاوت بوده و به نوع بیزینس کسب و کار مربوط می شود.
بهای تمام شده کالای فروش رفته
بهای تمام شده؛ کمک کار مدیران
حسابداری بهای تمام شده (که با نام حسابداری صنعتی نیز شناخته می شود) یک ابزار بسیار مهم در اختیار مدیریت به شمار می‌رود زیرا مدیران با استفاده از آن می توانند بهای تمام شده تولیدات یا کالاهای خریداری شده یا فروش رفته را محاسبه کنند.
این کار باعث می شود مدیران اولاً کنترل خود را بر روی هزینه های تولید – از قبیل خرید مواد اولیه، هزینه استفاده از ماشین آلات، دستمزد پرسنل و غیره – اعمال نمایند و ثانیاً با نشان دادن مدیریت قدرتمند خود، کاهش هزینه های سازمانی، افزایش بهره وری و ارتقاء سطح انگیزه پرسنل را فراهم آورند.
واضح است که اگر مدیران گزارش های دقیق و صحیحی از هزینه ها نداشته باشند، در تصمیم گیری های مالی و مدیریتی خود با مشکلات عدیده ای مواجه خواهند شد.
هزینه یابی چیست؟
هزینه یابی عبارت است از طبقه بندی و تسهیم صحیح هزینه ها به منظور تعیین قیمت تمام شده محصولات و خدمات.
به این ترتیب، وقتی صحبت از هزینه یابی می شود، منظور یک یا چند مورد از موارد زیر است:
تعیین بهای تمام شده ساخت یک محصول
تعیین بهای تمام شده ارائه یک خدمت
تعیین روشی که به وسیله آن بتوان هزینه ها را مدیریت کرد
مدیران هوشمند به هزینه یابی بسیار بها می دهند زیرا این شیوه، اطلاعات مفید و مؤثری در اختیار آنها قرار می دهد که می توانند از آنها برای کارهای مختلفی همچون انجام مذاکرات آگاهانه، شرکت در مناقصات و مزایده ها، تخصیص ظرفیت‌های تولیدی به محصولات سودآور و … کمال استفاده را ببرند.
در اینجا نیز با توجه به این که ساخت، تولید و ترکیب محصولات، از فناوری های گوناگونی استفاده می شود، سیستم های هزینه یابی در واحدهای تولیدی و خدماتی مختلف نیز به شدت با هم متفاوت است.
محاسبه بهای تمام شده و نکات مربوط به آن
روش محاسبه قیمت تمام شده
برای تعیین قیمت تمام شده باید پنج عامل مختلفی را در نظر گرفت که عبارتند از: ۱) هزینه های ثابت، ۲) هزینه های متغیر، ۳) هزینه مختلط، ۴) هزینه های نیمه متغیر و ۵) هزینه نیمه ثابت.
اکنون تعریفی مختصر از هر یک به دست می دهیم:
هزینه های ثابت: اقلامی که بر اثر تغییر سطح فعالیت (تولید) تغییر نمی کنند و در تمام سطوح فعالیت ثابت می مانند.
اقلام ثابت فقط اقلامی را شامل می شود که مربوط به امر تولید هستند (سربار ساخت) و اقلامی مانند هزینه های اداری و فروش که در کوتاه مدت ثابت هستند را در بر نمی‌گیرند.
در طبقه بندی اقلام ثابت بهای تمام شده، دو دسته اقلام ثابت وجود دارند:
الف) اقلام ثابت تعهد شده: اقلامی که قابل حذف نبوده و به کل تسهیلات تولیدی مربوط می شوند، مانند استهلاک ساختمان و کارخانه، مالیات و عوارض.
ب) اقلام ثابت اختیاری: اقلامی که بنا به نظر مدیریت و بر حسب ضرورت قابل تغییر و حذف است، مانند مخارج برنامه های بازاریابی، حقوق مدیران و مخارج تحقیق.
هزینه های متغیر: اقلامی که به طور مستقیم و به تناسب تغییر سطوح فعالیت، افزایش یا کاهش پیدا می‌کنند و نسبت تقریباً ثابتی بین این اقلام و مقدار تولید وجود دارد.
انواع اقلام متغیر به قرار زیر است:
الف) مواد مستقیم، دستمزد مستقیم، سربار ساخت
ب) هزینه های توزیع و فروش
ج) هزینه های اداری و تشکیلاتی، مانند ملزومات اداری، بخش هایی از بهای آب، برق، سوخت و غیره
در برخی از موارد به اقلام متغیر بهای تمام شده، اقلام قابل برنامه ریزی نیز اطلاق می‌گردد چرا که مدیران می توانند در بعضی از موقعیت‌ها، در مورد برخی از این اقلام تصمیم‌گیری کرده یا آنها را کنترل و محدود نمایند.
هزینه های مختلط: اقلامی هستند که گرایش خاص و یا الگوی یگانه ای برای تشریح ندارند.
جهت تجزیه و تحلیل تصمیمات مدیران، اقلام مختلط را به اجزای ثابت و متغیر تقسیم می‌کنند.
بسیاری از اقلام بهای تمام شده دارای ویژگی اقلام مختلط هستند؛ یعنی بخشی ثابت و بخش دیگری متغیر هستند؛ مانند: مخارج برق، آب، سوخت، نگهداری و دستمزد غیرمستقیم.
هزینه نیمه‌متغیر: این نوع هزینه ها با افزایش سطح فعالیت (تولید) اضافه می شود اما ازدیاد آن با یک نسبت ثابت رخ نمی دهد.
این گونه اقلام خود به دو دسته تقسیم می شوند:
الف) اقلامی که بر اثر افزایش سطح فعالیت با نسبت نزولی در هزینه های یک واحد اضافه می شوند؛ یعنی میزان افزایش بهای تمام شده برای هر واحد اضافی کمتر از افزایشی است که برای یک واحد تولیدی قبلی ایجاد گردیده است.
ب) اقلامی که بر اثر افزایش سطح فعالیت با نسبت صعودی اضافه می‌گردند؛ یعنی میزان افزایش بهای تمام شده برای یک واحد اضافی بیشتر از افزایشی است که برای یک واحد تولیدی ما قبل ایجاد گردیده است.
هزینه های نیمه‌ثابت: هزینه هایی هستند که با افزایش سطح فعالیت، به صورت پلکانی و متناوب اضافه می شوند.
یک مثال در این مورد، افزایش تعداد دانشجویان در یک دانشگاه است که این امر مستلزم ایجاد ساختمان‌ها و کلاسهای جدید و نیز افزایش هزینه های استهلاک و سایر هزینه های ثابت برای دانشگاه خواهد بود.
نحوه محاسبه بهای تمام شده در شرکت های خدماتی
بهای تمام شده خدمات در موسسات خدماتی شامل دستمزد و هزینه های سربار است . برای محاسبه بهای تمام شده خدمات می توان اقلام بهای تمام شده را بین کار (خدمات) در دست اقدام و یا دوایر مختلف موسسه خدماتی تسهیم نمود. به بیان دیگر، می توان از روش هزینه یابی سفارش کار یا روش هزینه یابی مرحله ای استفاده نمود .
در صورتی که برای محاسبه بهای تمام شده از روش هزینه یابی سفارش کار استفاده شود، برای هر یک از خدمات در دست اقدام یک حساب کار در جریان در دفتر کل افتتاح و بهای تمام شده هر خدمت بطور جداگانه محاسبه و کنترل می شود .
در صورتی که از روش های هزینه یابی مرحله ای استفاده شود، برای هریک از دوائر ارائه کننده خدمات یک حساب کار در جریان در دفتر کل افتتاح و بهای تمام شده خدمات بر حسب دوائر ارائه کننده آن خدمات تعیین و کنترل می شود .
به عنوان مثال در یک موسسه خدمات مالی که به ارائه «خدمات حسابرسی » و « مشاور مالیاتی » می پردازد، می توان برای هر یک از خدمات مزبور به عنوان یک دایره تولیدی، یک حساب کار در جریان در دفتر کل افتتاح نمود یا اینکه برای هر یک از مشتریان خدمات مزبور یک حساب کار در جریان در دفتر کل افتتاح کرد .
پس از تکمیل کار، «حساب بهای تمام شده خدمات» در دفتر کل بدهکار و «حساب کار در جریان» بستانکار می شود به این ترتیب «بهای تمام شده خدمات ارائه شده به مشتریان» در صورت سود و زیان تعیین می شود .
فرمول بهای تمام شده
برخی فرمول های مورد نیاز برای محاسبه بهای تمام شده کالا به شرح زیر هستند.
خرید خالص = خرید طی دوره + اضافات خرید – (برگشت از خرید + تخفیفات درصدی خرید + کسورات خرید)
موجودی کالای آماده برای فروش = موجودی کالای اول دوره + خرید خالص
بهای تمام شده کالای فروش رفته = موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی کالای پایان دوره
موجودی کالای پایان دوره = موجودی کالای تعدادی در انبارها که قابل شمارش باشد * بهای هر کالا
سیستم های سنتی محاسبه بهای تمام شده و اشکالات آن
اصولاً برای تعیین قیمت تمام شده دو رویکرد مدنظر است: رویکرد سنتی و رویکرد نوین.
در سیستم های سنتی هزینه یابی، برای تخصیص هزینه سربار معمولاً از هزینه (ساعت) کار مستقیم به عنوان مبنای تخصیص استفاده می شود؛ در حالی که امروزه هزینه کار مستقیم اغلب کمتر از ۱۵ درصد است و در مقابل، هزینه های سربار بیش از ۵۰ درصد از هزینه محصول را دربر می‌گیرد.
بنابراین تخصیص هزینه های سربار بر اساس مبناهایی همچون هزینه (ساعت) کار مستقیم، محاسبه نادرست بهای تمام شده محصولات را باعث می شود.
در نظام سنتی، بهای تمام شده محصول طی فرایند زیر محاسبه می شود:
ردیابی (اختصاص) مواد مستقیم و دستمزد مستقیم به محصولات یا خدمات
تخصیص هزینه های سربار به محصولات یا خدمات بر مبنای یک نرخ جذب معین
محاسبه بهای تمام شده محصولات
به این شیوه محاسبه بهای تمام شده ایراداتی وارد شده است که می‌توان موارد زیر را بیان کرد:
در این شیوه:
هزینه کار مستقیم اهمیت خود را از دست می دهد.
در جریان تولید پیچیده و غیرمعمول، این سیستم جوابگو نیست.
اطلاعاتی صحیح و واقعی در مورد بهای تمام شده و سودآوری شرکت ارائه نمی کند.
استفاده از یک مبنای تخصیص نمی تواند به طرز مناسبی تمام روابط بین هزینه ها را نشان دهد.
علی رغم بالا بودن سهم هزینه سربار در هزینه محصول، نحوه تخصیص هزینه سربار به هر اندازه که باشد فاقد اهمیت است.
بسیاری از شرکت ها به منظور برطرف نمودن این ایرادات، به سمت استفاده از سیستم ABC گرایش یافته‌اند.
ABC چیست و به چه کار می آید؟
ABC یا Activity Based Costing (هزینه یابی بر مبنای فعالیت) نوعی مدل جدید هزینه یابی است که در آن، تمرکز بر هزینه های غیرمستقیم سازمانی است، بر خلاف روش‌های مرسوم که بیشتر روی هزینه های مستقیم متمرکز می شود.
محاسبه بهای تمام شده و نکات مربوط به آن
این روش با بررسی فعالیت هایی که به طور مستقیم در فرایند عملیاتی دخالت دارند، به ارائه اطلاعات دقیق بهای تمام شده می‌پردازد و در نهایت با تکیه بر تجزیه و تحلیل هزینه های صرف شده در هر فعالیتی، به رشد و سودآوری سازمان کمک می‌کند.
پایه و اساس «هزینه یابی بر مبنای فعالیت»، عبارت است از مفهوم مصرف فعالیت ها توسط محصولات، خدمات و مصرف منابع توسط فعالیت ها.
شیوه پیاده‌سازی ABC
شناسایی موضوعات هزینه: موضوع هزینه عبارت است از آنچه که یک نظام هزینه یابی بر مبنای فعالیت در پی اندازه گیری آن است.
شناسایی خروجی ها: منظور نتایج نهایی مطلوب است.
شناسایی فعالیت ها: فعالیت هایی که برای دستیابی به خروجی های مورد نظر انجام می شود.
تخصیص منابع و ایجاد مخازن هزینه: منابع براساس هزینه های مستقیم یا هزینه های غیرمستقیم به مخازن هزینه اختصاص یابد.
تخصیص هزینه فعالیت ها به خروجی ها: پس از ایجاد منابع هزینه و تعیین عوامل هزینه، هزینه های انباشته شده در مخازن مذکور بر مبنای میزان استفاده از آنها از هر فعالیت، به موضوعات هزینه تخصیص داده می شود.
تحلیل و گزارش گیری بهای تمام شده: مرحله نهایی، شامل تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوط به بهای تمام شده حاصل از به کارگیری نظام هزینه یابی بر مبنای فعالیت و نتیجه‌گیری‌های مربوط است.
مزایای استفاده از ABC
صاحب نظران معتقدند استفاده از «هزینه یابی بر مبنای فعالیت» یا همان ABC مزیت های زیادی برای سازمان به همراه دارد، که در اینجا به شش مورد آن اشاره می شود:
امکان وجود کنترل هزینه ها
ارزیابی صحیح تر از عملیات مالی
تصمیم‌گیری در خصوص برون‌سپاری فعالیت ها
شناسایی فعالیت های هزینه‌زا و فاقد ارزش یا کم ارزش
کنترل عملیات و برنامه ریزی کارآتر، صحیح تر و دقیق تر مدیریتی
تعیین بهای تمام شده و قیمت گذاری محصولات به طور منطقی تر و دقیق تر
محاسبه بهای تمام شده و نکات مربوط به آن
سیستم ABC برای چه شرکت هایی مناسب تر است؟
استفاده از ABC برای برخی شرکت ها نامناسب بوده و برای برخی دیگر بی تاثیر است.
«هزینه یابی بر مبنای فعالیت» در شرکت هایی مطلوب است که:
هزینه سربار بالایی دارند.
جریان تولید در آنها پیچیده و غیرمعمول است.
از ماشین آلات پیشرفته و خودکار در تولید استفاده می‌کنند.
تولیدات گوناگون و متنوعی دارند یا خدمات مختلفی ارائه می دهند.
